Sözleşme Çeşitleri: Perpetual vs. Tarihli Vadeli İşlemlerin Farkı.

Sözleşme Çeşitleri: Perpetual vs. Tarihli Vadeli İşlemlerin Farkı

Kripto para piyasaları, geleneksel finansal piyasalara kıyasla benzersiz ve dinamik türev ürünler sunmaktadır. Bu ürünler arasında, vadeli işlemler (futures) en popüler ve en çok kullanılan araçlardan biridir. Ancak, yeni başlayanlar için "Perpetual (Kalıcı) Vadeli İşlemler" ile "Tarihli (Delivery/Expiry) Vadeli İşlemler" arasındaki farkı anlamak kritik öneme sahiptir. Bu makale, her iki sözleşme türünün temel özelliklerini, işleyiş mekanizmalarını ve yatırımcılar için taşıdığı sonuçları profesyonel bir bakış açısıyla detaylıca inceleyecektir.

Giriş: Vadeli İşlemlere Genel Bakış

Vadeli işlemler, belirli bir varlığı (bu durumda kripto parayı), gelecekteki önceden belirlenmiş bir tarihte ve fiyattan alıp satma yükümlülüğü getiren sözleşmelerdir. Bu araçlar, spekülasyon yapma ve mevcut pozisyonları hedge etme imkanı sunar. Kripto vadeli işlemleri, genellikle kaldıraçlıdır; bu da küçük bir teminatla büyük pozisyonları kontrol edebileceğiniz anlamına gelir. Ancak kaldıraç, potansiyel kazançları artırırken, kayıp riskini de katlar. Bu nedenle, sözleşme türünü anlamak, risk yönetiminin ilk adımıdır.

Bölüm 1: Tarihli Vadeli İşlemler (Expiry Futures)

Tarihli vadeli işlemler, geleneksel finans piyasalarından miras kalan en klasik vadeli işlem türüdür.

1.1. Temel Tanım ve Yapı

Tarihli vadeli işlemler, belirli bir vade sonunda (örneğin, üç ay sonra) sona eren sözleşmelerdir. Bu sözleşmenin en belirleyici özelliği, bir "vade sonu tarihi"nin (Expiry Date) bulunmasıdır. Sözleşme bu tarihe ulaştığında, pozisyonun kapatılması veya fiziksel/nakit uzlaşma yoluyla teslim edilmesi gerekir.

1.1.1. Teslimat Mekanizması

Tarihli vadeli işlemlerde iki ana uzlaşma türü vardır:

• Fiziksel Teslimat: Sözleşme vadesi dolduğunda, satıcı varlığı (kripto parayı) alıcıya teslim etmek zorundadır. Kripto piyasalarında bu nadiren uygulanır, ancak teorik olarak mümkündür.
• Nakit Uzlaşma: Sözleşme, vade sonunda belirlenen bir referans fiyata göre nakit olarak kapatılır. Kripto vadeli işlemlerinin çoğunluğu nakit uzlaşmalıdır.

1.1.2. Fiyatlandırma ve Vade Etkisi

Tarihli sözleşmelerin fiyatı, dayanak varlığın spot fiyatından sapabilir. Bu sapma, faiz oranları, saklama maliyetleri ve piyasa beklentileri gibi faktörlere bağlıdır. Genellikle, vadeye yaklaştıkça, vadeli işlem fiyatı spot fiyata doğru yakınsar. Bu duruma "yakınsama" (convergence) denir.

1.2. Avantajları ve Dezavantajları

Tarihli vadeli işlemler, belirli bir zaman dilimi içinde piyasa beklentilerini fiyatlamak için faydalıdır. Ancak, yatırımcıların pozisyonlarını vade tarihinden önce kapatmaları veya yenilemeleri gerekir.

Avantajları:

• Daha şeffaf fiyatlama yapısı (vade sonu beklentileri fiyatlanır).
• Bazı arbitraj fırsatlarına olanak tanıması.

Dezavantajları:

• Yenileme (Roll-over) zorunluluğu: Yatırımcı pozisyonunu korumak istiyorsa, vadesi dolan sözleşmeyi kapatıp yeni bir sözleşme açmak zorundadır. Bu, ek işlem ücretleri ve potansiyel fiyat kaymaları yaratır.
• Mevcut piyasa koşullarından daha fazla etkilenme.

Bölüm 2: Perpetual (Kalıcı) Vadeli İşlemler

Perpetual vadeli işlemler, kripto türev piyasasının en yenilikçi ve popüler ürünüdür. Adından da anlaşılacağı gibi, bu sözleşmelerin belirli bir vade sonu tarihi yoktur.

2.1. Temel Tanım ve Mekanizma

Perpetual sözleşmeler, yatırımcıların sonsuza kadar (teorik olarak) pozisyonlarını açık tutmasına olanak tanır. Bu, spot piyasaya benzer bir esneklik sağlar, ancak kaldıraç imkanı sunar.

2.1.1. Vade Sonu Olmaması ve Likidasyon Riski

Perpetual sözleşmelerin vade sonu olmaması, yatırımcıların pozisyonlarını sürekli olarak açık tutabileceği anlamına gelir. Ancak, bu uzun süreli açık pozisyonların spot fiyatla uyumlu kalmasını sağlamak için karmaşık bir mekanizma kullanılır: **Fonlama Oranı (Funding Rate)**.

2.1.2. Fonlama Oranı (Funding Rate)

Fonlama oranı, perpetual sözleşmelerin temelini oluşturur ve fiyat dengelemesini sağlayan en kritik unsurdur.

Fonlama oranı, sözleşmenin fiyatı ile dayanak varlığın spot fiyatı arasındaki farkı dengelemek için periyodik olarak (genellikle 8 saatte bir) uzun (Long) ve kısa (Short) pozisyon sahipleri arasında ödeme yapılmasını sağlayan bir mekanizmadır.

• Eğer Perpetual fiyatı, Spot fiyattan yüksekse (Piyasa aşırı alım modundaysa), Long pozisyon sahipleri Short pozisyon sahiplerine ödeme yapar. Bu, Long pozisyon açmanın maliyetini artırarak fiyatı aşağı çekmeyi hedefler.
• Eğer Perpetual fiyatı, Spot fiyattan düşükse (Piyasa aşırı satım modundaysa), Short pozisyon sahipleri Long pozisyon sahiplerine ödeme yapar. Bu, Short pozisyon açmanın maliyetini artırarak fiyatı yukarı çekmeyi hedefler.

Fonlama oranının pozitif veya negatif olması, piyasa duyarlılığı hakkında önemli ipuçları verir. Yatırımcıların, fonlama ödemelerini sürekli olarak takip etmesi gerekir. Uzun süre yüksek fonlama ödemesi yapmak, pozisyonun maliyetini önemli ölçüde artırabilir.

2.2. Marj Yönetimi ve Likidasyon

Perpetual piyasalar yüksek kaldıraç sunduğundan, risk yönetimi hayati önem taşır. Marj yönetimi, likidasyon fiyatını belirler. Likidasyon, teminatınızın (marjınızın) pozisyonu açık tutmak için gereken minimum seviyenin altına düşmesi durumunda, pozisyonunuzun otomatik olarak kapatılmasıdır.

Bu konuda daha derinlemesine bilgi için [Kripto Vadeli İşlemlerde Marj Yönetimi: Volatilite ve Risk Kontrolü İpuçları] adresindeki kaynakları incelemek faydalı olacaktır.

2.3. Avantajları ve Dezavantajları

Perpetual sözleşmeler, modern kripto türev piyasasının bel kemiğidir.

Avantajları:

• Vade sonu olmaması: Yatırımcılar pozisyonlarını istedikleri kadar tutabilirler.
• Yüksek likidite: Genellikle en yüksek işlem hacmine sahiptirler.
• Hedge etme esnekliği: Uzun vadeli stratejiler için idealdir.

Dezavantajları:

• Fonlama maliyeti: Uzun süre tutulan pozisyonlar, fonlama oranına bağlı olarak sürekli maliyet yaratır.
• Yüksek likidasyon riski: Kaldıraç kullanımı ve fonlama ödemelerinin ihmal edilmesi likidasyona yol açabilir. Likidasyon fiyatının nasıl hesaplandığını anlamak için [Vadeli işlem likidasyon fiyatı] konusunu incelemek önemlidir.

Bölüm 3: Karşılaştırmalı Analiz: Perpetual vs. Tarihli

Bu iki sözleşme türünü doğrudan karşılaştırmak, yatırımcıların hangi ürünü ne zaman kullanmaları gerektiği konusunda netlik sağlayacaktır.

3.1. Vade ve Süreklilik

| Özellik | Tarihli Vadeli İşlemler | Perpetual Vadeli İşlemler | | :--- | :--- | :--- | | Vade Tarihi | Sabit ve mevcut | Yok (Sonsuz) | | Yenileme (Roll-over) | Zorunlu | Gerekmez | | Fiyat Mekanizması | Vade sonu beklentileri ve yakınsama | Fonlama Oranı ile spot fiyata yakınsama | | Kullanım Amacı | Belirli bir tarihteki fiyat beklentisi | Sürekli kaldıraçlı pozisyon tutma |

3.2. Maliyet Yapısı

Tarihli sözleşmelerde maliyet, genellikle sözleşmenin başlangıçtaki primi (farkı) ve vade sonunda yenileme maliyetidir.

Perpetual sözleşmelerde ise ana maliyet, fonlama oranıdır. Eğer pozisyonunuz piyasa trendiyle aynı yöndeyse (örneğin, piyasa yükselirken Long pozisyonda iseniz ve fonlama pozitifse), sürekli olarak fonlama ödemesi yaparsınız. Bu, "gizli bir maliyet" olarak düşünülebilir.

3.3. Piyasa Duyarlılığının Yansıtılması

Tarihli sözleşmeler, genellikle daha uzak vadeli beklentileri yansıtırken, Perpetual sözleşmeler spot piyasaya çok daha yakındır çünkü fonlama mekanizması sürekli olarak fiyatları spot seviyeye çekmeye çalışır. Bu nedenle, kısa vadeli spekülasyonlar için Perpetual sözleşmeler daha yaygındır.

Bölüm 4: Hangi Sözleşme Türü Sizin İçin Uygun?

Doğru sözleşme türünü seçmek, yatırım stratejinize bağlıdır.

4.1. Stratejik Uyum

4.1.1. Uzun Vadeli Hedge ve Spekülasyon (Tarihli Tercih Edilebilir)

Eğer bir yatırımcı, üç ay sonra Bitcoin'in fiyatının bugünden daha yüksek olacağına inanıyorsa ve bu beklentiyi belirli bir tarihe sabitlemek istiyorsa, tarihli vadeli işlemler uygun olabilir. Ayrıca, belirli bir vade sonunda teslimat yapılması gereken (veya teslimat beklentisi olan) kurumsal stratejiler için de tercih edilir.

4.1.2. Kısa ve Orta Vadeli Kaldıraçlı Pozisyonlar (Perpetual Tercih Edilir)

Çoğu perakende kripto türev yatırımcısı, Perpetual sözleşmeleri tercih eder. Bunun nedeni, piyasa hareketlerinden anlık olarak faydalanma isteği ve pozisyonu kapatma zorunluluğunun olmamasıdır. Günlük alım satım (day trading) veya kısa vadeli swing ticaretleri için Perpetual sözleşmeler standarttır.

4.2. Risk Yönetimi Perspektifi

Her iki sözleşme türü de kaldıraç içerdiğinden, risk yönetimi her zaman öncelikli olmalıdır. Özellikle Perpetual piyasalarda, yüksek kaldıraç kullanırken teminat seviyelerinin sürekli izlenmesi gerekir.

Risk yönetimi ve teminat marjı stratejileri hakkında daha fazla bilgi edinmek için [Kripto Vadeli İşlemlerde Marj Yönetimi ve Risk Analizi: Teminat Marjı ve API Stratejileri] makalesine başvurulabilir.

Bölüm 5: Piyasa Dinamikleri ve Etkileşim

Kripto piyasasında, tarihli ve perpetual sözleşmeler birbirleriyle etkileşim halindedir.

5.1. Vade Sonu Etkisi (Expiry Impact)

Tarihli sözleşmelerin vade sonu yaklaştıkça, piyasadaki likidite ve fiyat hareketleri ilginç bir hal alabilir:

1. Yakınsama Hızlanması: Vade sonuna yaklaşıldıkça, tarihli sözleşmelerin fiyatı spot fiyata daha hızlı yakınsar. 2. Perpetual Etkisi: Büyük yatırımcılar, vade sonu gelmeden önce pozisyonlarını Perpetual piyasaya aktarırlar. Bu durum, vade sonunda Perpetual sözleşmelerde ani hacim artışlarına neden olabilir.

5.2. Fonlama Oranının Tarihli Fiyatlara Etkisi

Eğer Perpetual piyasada fonlama oranı sürekli olarak çok yüksek veya çok düşükse, bu durum tarihli sözleşmelerin fiyatlarını da dolaylı olarak etkileyebilir. Yatırımcılar, fonlama maliyetinden kaçınmak için Perpetual pozisyonlarını kapatıp, aynı yönde bir tarihli sözleşmeye geçiş yapabilirler. Bu, tarihli sözleşmelerde "premium" (fiyat farkı) oluşumunu tetikleyebilir.

Sonuç

Perpetual ve Tarihli Vadeli İşlemler, kripto türev piyasasının iki temel direğidir. Tarihli sözleşmeler, belirli bir zaman dilimine odaklanan geleneksel bir yaklaşım sunarken; Perpetual sözleşmeler, fonlama oranı mekanizması sayesinde vade sonu kısıtlaması olmaksızın sürekli kaldıraçlı pozisyon tutma imkanı sunar.

Yeni başlayan bir yatırımcı olarak, önceliğiniz her zaman risk yönetimi olmalıdır. Kaldıraç kullanırken teminat seviyenizi anlamak ve pozisyon büyüklüğünüzü volatiliteye göre ayarlamak hayati öneme sahiptir. Hangi sözleşmeyi seçerseniz seçin, başarılı bir ticaretin anahtarı, sözleşmenin temel işleyiş mekanizmasını (fonlama oranı veya vade sonu yakınsaması) derinlemesine kavramaktan geçer.

Önerilen Vadeli İşlem Borsaları

Borsa	Vadeli işlemler avantajları ve hoş geldin bonusları	Kayıt / Teklif
Binance Futures	125×’e kadar kaldıraç, USDⓈ-M kontratları; yeni kullanıcılar 100 USD’ye kadar hoş geldin kuponu alabilir, ayrıca spot işlemlerde ömür boyu %20 indirim ve ilk 30 gün vadeli işlemlerde %10 indirim	Hemen kaydol
Bybit Futures	Ters & lineer perpetual sözleşmeler; 5 100 USD’ye kadar hoş geldin paketi, anında kuponlar ve görevleri tamamlayarak 30 000 USD’ye kadar kademeli bonuslar	İşlem yapmaya başla
BingX Futures	Kopya işlem ve sosyal özellikler; yeni kullanıcılar 7 700 USD’ye kadar ödül ve işlem ücretlerinde %50 indirim kazanabilir	BingX’e katıl
WEEX Futures	30 000 USDT’ye kadar hoş geldin paketi; 50–500 USD arası depozit bonusları; vadeli işlem bonusları işlem ücretlerinde ve alım satımda kullanılabilir	WEEX’e kaydol
MEXC Futures	Vadeli işlem bonusları marj veya ücret ödemesi olarak kullanılabilir; kampanyalar depozit bonuslarını içerir (örnek: 100 USDT yatır → 10 USD bonus kazan)	MEXC’e katıl

Topluluğumuza Katılın

Sinyaller ve analizler için @startfuturestrading kanalımıza abone olun.